عمره تمتع، حج تمتع و عمره مفرده از واژه‌هایی است که ممکن است برخی افراد توجهی به تفاوت‌های آنها نداشته باشند درحالی که هر یک از این واژه‌ها از نظر فقهی و شرعی احکام خاص خود را دارند.
عُمره در لغت به معنای زیارت است و از واژه عمارت و آباد کردن گرفته شده است. چون زائر با زیارت خود، مکان زیارت را آباد می کند و در اصطلاح نیز اسمی برای اعمال مخصوصی است که زائران خانه خدا انجام می دهند.
سیدعلی اکبر قرشی در کتاب قاموس قرآن می نویسد: عمره در لغت به معنای زیارت آمده و در اصطلاح عبارت است از زیارت خانه خدا با انجام دادن اعمالی خاص نزد آن یا به جا آوردن اعمالی مخصوص در میقات و مکه. عمره دو گونه است؛ عمره تمتع و عمره مفرده که عمره تمتع وظیفه کسی است که از مکّه دور است و عمره مفرده وظیفه کسی است که در مکّه اقامت دارد.
به گفته صاحب قاموس قرآن، عمره تمتّع همیشه توأم با حج تمتّع است. بنابر این با حصول استطاعت برای حج تمتّع، عمره تمتّع نیز واجب می‌شود؛ بر خلاف عمره مفرده که به قول مشهور با استطاعت پیدا کردن بر آن، واجب می‌شود؛ هرچند استطاعت بر حج حاصل نشود.
اعمال مربوط به عمره مفرده شامل احرام، طواف، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، تقصیر یا حلق، طواف نساء و نماز طواف نساء است ولی عمره تمتع شامل احرام، طواف خانه خدا، نماز طواف و سعی و تقصیر که در مکه معظمه انجام می شود.
در قاموس قرآن درباره علت تسمیه حج تمتع آمده است: زائر در حج تمتع میان دو عمل از احرام خارج شده و از چیزهایی که در حال احرام حرام بود، لذت می برد. حج تمتع وظیفه کسی است که از مکه ۱۲ میل یا بیشتر دور باشد. یعنی تمتع از عمره به حج وظیفه کسی است که اهل و خانواده اش اهل مکه و اطراف آن نباشد.
به گفته صاحب قاموس، عمره، عمل مخصوصی از اعمال حج است و در آیه ۱۹۶ سوره بقره آمده است که و اتموا الحج و العمرة لله. یعنی زائر از میقات، احرام بسته وارد مکه می شود، هفت بار کعبه را طواف کرده، در مقام ابراهیم، نماز طواف می خواند. آنگاه میان صفا و مروه هفت بار سعی و رفت و آمد می کند، سپس به نیت تقصیر قسمتی از موی خود را می گیرد و با تقصیر آن عمل تمام است. برخی نیز می گویند علت نامگذاری عمره، زاید بودن آن بر حج است یا آن باعث آباد بودن بیت الله است.
تفاوت های عمره تمتع و عمره مفرده
عمره تمتع باید پیش از حج تمتع انجام شود و زمان برگزاری آن از اول شوال تا نهم ذیحجه یعنی در طی دو ماه شوال، ذیقعده و چند روز از ذیحجه است. بنابراین نمی توان عمره تمتع را در ماه های دیگر از سال انجام داد. بنابر این عمره تمتع در سال بیش از یک بار جایز نیست.
عمره تمتع و حج تمتع باید در یک سال انجام شود. یعنی زائر در همان سال که عمره تمتع را به جا می آورد، باید حج تمتع را هم انجام دهد و حق ندارد حج آن را به سال بعد موکول نماید.
عمره تمتع بر کسانی واجب است که استطاعت حج تمتع پیدا می کنند و به دلیل این که قبل از اعمال حج تمتع انجام می شود، عمره تمتع می گویند.
عمره مفرده دارای عنوانی خاص است. از این رو زائر می تواند فقط به منظور برگزاری عمره مفرده به زیارت خانه خدا برود، در حالی که اگر کسی به منظور عمره تمتع به مکه سفر کند، باید از اوّل شوال تا نهم ذیحجه آن را به جا آورد.
اعمال مشترک عمره تمتع و مفرده شامل احرام در یکی از میقات های پنج گانه، طواف خانه خدا، خواندن دو رکعت نماز طواف نزد مقام ابراهیم، سعی بین صفا و مروه و
تقصیر است. یعنی گرفتن مقداری از ناخن یا چیدن مقداری از موی سر و صورت درحالی که در عمره مفرده علاوه بر پنج عمل مذکور، دو عمل دیگر نیز انجام می شود. یکی طواف نساء و دیگری نماز طواف نساء که از جهت کیفیت عمل، مانند طواف اوّل و نماز طواف است.
حج تمتع نیز شامل ۱۳ قسمت است: احرام به قصد و نیت حج تمتع در مکه، وقوف در عرفات، وقوف در مشعرالحرام، انداختن سنگ ریزه به جمره عقبه در منا، قربانی در منا، تراشیدن موی سر یا تقصیر کردن و برای زن به جای حلق و تراشیدن موی سر، تقصیر واجب است، طواف زیارت دور کعبه، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، طواف نسا، نماز طواف نسا، ماندن در منا در شب یازدهم و دوازدهم ذیحجه برای همه و شب سیزدهم برای بعضی از افراد و در پایان رمی جمره اولی و وسطی و عقبه در روزهای یازدهم و دوازدهم.