چهلمین روز شهادت امام حسین (ع)، نقطه عطفی در زنده شدن حرکت امام حسین (ع) محسوب می‌شود که در گذشته مطرح شده و در سال‌های اخیر رشدیافته و ضمن افزایش چشمگیر زائران در همه شئون ارتقا یافته است.
در سال‌های کنونی تحول عظیمی در پیاده‌روی اربعین رخ داده و هر سال هم گسترده‌تر از سال‌های پیش شده است. زائران اربعین این مسیر را پیاده طی می‌کنند. جابر بن عبدالله انصاری، بیستم ماه صفر، ۴۰ روز بعد از شهادت امام حسین (ع) وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام به دست او تاسیس شد.
هرساله روز اربعین، خیل عظیمی از شیعیان و شیفتگان راه و مرام حسینی را از نقاط دور و نزدیک عراق، ایران، لبنان و اقصی نقاط جهان به کربلا می‌کشاند.
پیاده‌روی اربعین، اینگونه علاقه‌ای پایدار و تنگاتنگ با زمان و مکانی خاص برای شیعیان و مشارکت‌کنندگان این آیین را رقم می‌زند. مفهوم «زیارت» در ادبیات شیعی نیز چنین دلالتی به این مفهوم در بستر آیین پیاده‌روی اربعین دارد، جایی که مشارکت‌کنندگان و دست‌اندرکاران تلاش می‌کنند تا نمایش آیینی از پیاده‌روی زائران از نقاط مختلف به سمت مقصد واحد یعنی کربلای معلی سامان دهند. اربعین مراسمی است که نقطه شروع و پایان دارد و در بطن آن معانی بسیاری تولید و بازتولید می‌شود.
ویژگی‌های موثر در مشارکت اجتماعی زنان
ویژگی‌های فرهنگی و ارزشی زنان دربرگیرنده متغیرهایی است که در رفتار مشارکت اجتماعی آنان تاثیر می‌گذارند و شامل موارد زیر است:
۱. نظم‌گرایی، جمع‌گرایی و میل به کار گروهی، نوپذیری، تقدیرگرایی و عدالت‌جویی، باور به ضرورت تلاش برای رفع تبعیض بین زنان و مردان در جامعه، باور به وجود نیروهای خارج از اراده فردی در تعیین امور و برنامه‌های زندگی است.
۲. ویژگی‌های خانوادگی زن که در تمایلات او به مشارکت و رفتار اجتماعی تاثیر دارند شامل پایگاه اجتماعی-اقتصادی خانواده، میزان پایبندی خانواده به سنت‌ها، نقش زن در تصمیم‌گیری‌ها، بعد خانواده، تعداد فرزندان و میزان انسجام خانوادگی است.
۳. ویژگی‌های جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی زنان، نظیر سن، پایگاه اجتماعی اقتصادی، وضعیت تاهل، مدت اقامت در شهر، سابقه مشارکت و میزان استفاده آنها از رسانه‌ها گروهی از عوامل متغیری هستند که به‌طور گسترده‌ای تعیین‌کننده فرصت‌های رسیدن زن به موفقیت و رضامندی در زندگی محسوب می‌شود همچنین، براستفاده بهینه زنان از فرصت‌ها و وسایل نهادینه شده برای نیل به هدف‌های فرهنگی و انطباق با قواعد رفتار اجتماعی تاثیر می‌گذارند.
۴. ویژگی‌های گرایشی- انگیزشی زنان که شامل رقابت‌جویی، ازخودبیگانگی، خود اثربخشی و نیاز به پیشرفت است.
۵. تمایل زنان به مشارکت اجتماعی بر تمایلات اولیه و آمادگی روانی آنان برای عمل واقعی مشارکت و شرکت در فرایندهای اجتماعی مانند علاقه مشارکت در امور سیاسی نظیر شرکت در راهپیمایی‌هاو انتخابات و علاقه مشارکت محیط، نظیر پاکسازی محیط، فعالیت‌های خیریه و حفظ محیطزیست دلالت دارد.
حضور و مشارکت اجتماعی زنان از منظر اسلام
تحول جدی در نقش و جایگاه زنان، با ظهور اسلام به ویژه در قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص) صورت گرفت که جایگاه و نقش جدی به زن در خانواده داده شد و وضعیت حقوقی وی به‌عنوان عضوی از خانواده و دارای شخصیت حقوقی در جامعه تثبیت و خیلی از ظلم‌ها نسبت به او، تضعیف شد. به واقع، با ظهور اسلام کرامت انسانی زن احیا و زن در کنار مرد به‌عنوان نیمی از پیکره حیات بشری مطرح شد.
زن‌های صدر اسلام در امور اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و کارهای دیگر مشارکت داشتند. پیامبر اکرم (ص) از همان آغاز رسالت خود، همگان ازجمله زنان را مورد خطاب و دعوت قرار دادند. از این رو، شاهد حضور نسبتاً چشمگیر زنان در حوادث مختلف این دوره هستیم. نخستین فرد مسلمان خدیجه همسر ایشان، در مسجدالحرام همراه با حضرت به نماز جماعت می‌ایستاد. سمیه، نخستین زن شهید اسلام، نمونه‌ای از ایمان و استقامت و مشارکت اجتماعی است.
برعکس جوامع غربی، اسلام به نقش مادران و زنان در جامعه بسیار تاکید دارد و معتقد است باید مادران جامعه اصلاح شوند تا آینده جامعه تضمین شود. در اسلام هرکس زن را به بی‌سوادی و بی‌اعتنایی به شرکت در کارهای اجتماعی و مادر بودن و همسر بودن تشویق کند خیانت کرده است. زنان در جامعه اسلامی آزادند و از رفتن به دانشگاه و ادارات و مجلس به هیچ وجه جلوگیری نمی‌شود. از چیزی که جلوگیری می‌شود، فساد اخلاقی است که زن و مرد نسبت به آن مساوی هستند و برای هر دو آنان حرام است.
حکمت الهی در این نهفته است که وقتی از امام حسین (ع) خواستند زنان و دختران را با خود همراه نکند، ایشان نپذیرفتند و اصرار داشتند که در این سفر حضور داشته باشند تا شاهد قابل اعتمادی برای روایت واقعه باقی بمانند. برای اینکه اعراب غالباً عادت داشتند مردها را از دم تیغ بگذرانند و سرهایشان را از تن جدا کنند تا پاداش دریافت کنند؛ همان کاری که با یاران حسین (ع) کردند. به همین دلیل، حضرت زینب (س) اصرار داشتند در این قیام همراه امام حسین (ع) باشند. باید توجه داشت که اگر ایشان به تنهایی به سرزمین کربلا می‌رفتند، هیچ شخصی از حقیقت این قیام آگاهی نمی‌یافت. زیرا یزید گروه‌های خبری زیادی داشت که کارشان دروغ‌پراکنی و نفاق بود.
حضرت زینب (س) با خطبه و سخنرانی خود، اندیشه مردم را تغییر داد. اگر زینب (س) و بانوان دیگر نبودند، امام زین‌العابدین (ع) نیز به شهادت می‌رسیدند و به این ترتیب از نسل پیامبر (ص) شخصی باقی نمی‌ماند.
از عصر عاشورا، نقش حضرت زینب (س) بیشتر و مسئولیت کاروان از آن به بعد به ایشان واگذار می‌شود، چون تنها مرد در کاروان، حضرت زین‌العابدین (ع) در این وقت به شدت مریض بودند و احتیاج به پرستار داشتند تا آنجا که دشمن بر این دستور بود که از جنس ذکور اولاد حسین (ع) هیچکس نباید باقی بماند، چند بار حمله کردند تا امام زین‌العابدین (ع) را از بین ببرند اما بعد خودشان گفتند «إنّهُ لما به»؛ این خودش دارد می‌میرد که حکمت و مصلحت خدایی بود تا حضرت امام زین‌العابدین (ع) زنده و نسل مقدس حسین بن علی باقی بماند. یکی از کارهای حضرت زینب (س) پرستاری از امام زین‌العابدین (ع) بود.
نقش حضرت زینب (س) در قیام امام حسین (ع)
نقشی که حضرت زینب (س) ایفا نمودند، کمتر از آنچه امام حسین (ع) انجام دادند، نبود و ایشان نقش تکمیل‌کننده‌ای در قیام داشتند. حضرت زینب (س) در این مسیر، امام حسین (ع) را یاری نمود؛ چراکه حضرت زینب (س) برای چنین روزی آماده شده بودند تا در مبارزه همراه و شریک برادرشان باشند.
زمانی که زینب (س) با عبدالله بن جعفر پیوند زناشویی بست، میان امام علی(ع) و او پیمانی بسته شد که در آن ذکر شده بود: «زینب آزاد است هرگاه که بخواهد همراه برادرش حسین باشد، بدون آنکه از همسرش اجازه بگیرد». زینب کبری نمونه برجسته تاریخ است که عظمت حضور یک زن را در یکی از مهمترین مسائل تاریخ نشان می‌دهد.
برگرفته از «چگونگی و دلایل حضور و مشارکت زنان ایرانی در پیاده‌روی اربعین، زینب انگوتی گلنگدری.